De meeste Nederlanders kennen de Veluwe - met zijn edelherten, wilde zwijnen, heidevelden en bossen - als hét natuurgebied van Nederland. Maar eigenlijk is het in grote delen niet zo natuurlijk. De Veluwe is vooral een cultuurlandschap: ontstaan door de intensieve schapenhouderij in de Middeleeuwen en de houtindustrie die rond de jaren '30 van de vorige eeuw begon. De natuur raakte versnipperd door hekken en wegen. We oogsten hout en wild, en gebruiken het grondwater voor industrie, landbouw en drinkwater. We bouwen er vakantieparken en hotels. Ondertussen gaat het niet goed met de natuur waarvan we zo genieten. Verzuring, stikstofneerslag, versnippering en verdroging zorgen ervoor dat het bodem-, planten- en dierenleven achteruit snelt.
De Veluwe en wij
Gezonde natuur op de Veluwe is niet alleen belangrijk voor de natuur zelf. Biodiversiteit is belangrijk voor ons allemaal: hoe meer verschillende soorten, hoe steviger het web waarvan wij zelf ook deel uitmaken. Bovendien kan de Veluwe ons duurzaam voorzien van schoon drinkwater, als we er zorgvuldig mee omgaan. Ze slaat CO2 op in bossen en kan dat ook doen in natte venen en flanken, als we die ontwikkelen. Ze kan als reuzespons dienen voor regenwater, zodat we water bergen voor drogere tijden. Ze biedt ontspanning en koelte aan de honderdduizenden bewoners en bezoekers vanuit heel Nederland en daarbuiten.
Samenwerken voor vitale Veluwe
ARK ontwikkelt al 35 jaar kennis en ervaring in het aanjagen van wilde natuur. Die laten zien dat het herstel van natuurlijke processen kunnen helpen om de uitdagingen op de Veluwe het hoofd te bieden. ARK bezit op de Veluwe (nog) geen grond. Sinds 2021 brengen we overheden, natuurorganisaties en deskundigen bij elkaar om zich samen te buigen over de toekomst van de Veluwe. We schetsen een route naar natuurlijk systeemherstel; zodat er een gezonder, veerkrachtiger en klimaatbestendiger natuurgebied ontstaat waar hoge zandgronden via kletsnatte broekbossen, venen en beken verbonden zijn met Rijn, IJssel en de Randmeren.
Van versnippering naar verbinding
Een landschap waar kleine en grote dieren vrij doorheen kunnen trekken, heeft zo zijn voordelen. Overdag trekken ze naar laaggelegen, natte gebieden op zoek naar voedsel en ‘s avonds naar hooggelegen, droge gebieden om te rusten . Omdat ze op de ene plek eten en op de andere poepen, verspreiden ze mineralen en zaden door het gebied. Zo maken ze – zo ongeveer gratis – het gebied rijker aan soorten en vitaler. En als ze doodgaan, worden de voedingsstoffen en mineralen ook weer opgenomen en verspreid, maar nu door aaseters. Herstel van deze talloze kringlopen kan de Veluwe een duwtje in de rug geven. Door snelle klimaatverandering wordt het ook steeds belangrijker dat planten en dieren kunnen meetrekken met de veranderende omstandigheden. ARK is met partijen in gesprek over het aaneensluiten van gebieden waarin de natuur haar gang kan gaan, over het verwijderen van hekken en het bouwen van ecotunnels.
Nieuwe, natte natuur
Onder de Veluwe ligt de grootste grondwaterbel van Nederland: groter dan het IJsselmeer! De randen van de Veluwe bestonden enkele eeuwen geleden dan ook uit nat bos en moerasgebied. De regen die op het hoger gelegen Veluwemassief valt, vormen de Veluwse Vennen en stromen ondergronds naar lager gelegen gebied. Onderweg neemt het water veel mineralen op. Aan de randen komt het kwelwater weer op en zorgt daar voor een enorm rijke voedingsbodem. Om landbouw en andere industrie mogelijk te maken, voeren we veel grondwater af. Ook hebben we waterbehoeftige naaldbomen geplant. Zo halen we meer water weg dan de natuur kan aanvoeren. De Veluwe wordt steeds droger. ARK wil nieuwe, natte natuur realiseren, die regenwater kan bergen voor tijden van droogte en een leefgebied vormt voor de natuur die juist afhankelijk is van de natuurlijke natte randen van de Veluwe. Het is mogelijk om beken weer te laten stromen, veenvorming weer op gang te brengen en te werken aan een comeback van soorten die zeldzaam werden.
Mineralen in de kringloop
In de dieren en planten die op de Veluwe leven, zitten mineralen. Denk aan calcium, fosfor, kalium en magnesium. Als ze doodgaan, worden die mineralen weer in de natuur opgenomen. De levende natuur en de bodem kunnen zich daarmee voeden en opgelopen tekorten weer aanvullen. Maar op de Veluwe wordt veel hout geoogst, een deel van geschoten herten, reeën en zwijnen gaat naar de poelier en in grote delen moeten dode grote grazers volgens de wet worden afgevoerd. Zo verdwijnen veel mineralen uit het ecosysteem. De bodem wordt armer aan mineralen en steeds rijker aan stikstof, met name uit de intensieve landbouw. ARK pleit ervoor mineralen uit kadavers en dood hout in de natuurlijke kringloop te houden, en zet zich daarvoor onder meer in met het project Dood doet Leven.
De rol van wilde dieren
Dieren sturen de ontwikkeling van natuurgebieden. Grazers van verschillende soorten hebben allemaal hun eigen rol. Waar het edelhert het gras kort afknabbelt, heeft een wisent het juist voorzien op jonge boompjes – ook minder gewenste soorten zoals de Amerikaanse vogelkers. ARK introduceerde in 2016 wisenten op de Veluwe, in samenwerking met Staatsbosbeheer en stichting Wisenten op de Veluwe. De wisent is een van de sleutelsoorten die bijdraagt aan een gevarieerder landschap waarin meer natuurlijke rijkdom kan zijn. Waar wolven zijn, houden grazers zich minder lang op en kan juist meer groeien. Ook houden zij kuddes vitaal, door te jagen op zieke en zwakke dieren. De Veluwe is op sommige delen overbegraasd en te eenzijdig begraasd: door de graasdruk beperkt te houden (waarin wolven hún natuurlijke rol spelen) en de diversiteit aan grazende dieren te vergroten kan de natuurlijke variatie op de Veluwe groeien en de natuur gezonder en robuuster worden.
Nieuwe verdienmodellen
Duurzaam natuurherstel vraagt om duurzame financiering en om een nieuwe kijk op de waarde van natuur. Samen met andere partijen kijken we hoe we maatschappelijke opgaven zoals biodiversiteit, klimaatverandering, duurzame watervoorziening, groene leefomgeving en landbouw- en energietransitie kunnen koppelen aan investeringen in vitale natuur. We ontwikkelen businessmodellen die zowel de natuur als de (lokale) economie ten goede komen. Zo onderzoeken we in het project 'Zon voor natuur' hoe zonneweides nieuwe natuurhectares kunnen financieren. In het project 'Natuur verdient meer' richten we ons op ecotoerisme. Kleinschalige natuurrecreatie kan inkomsten genereren voor natuurontwikkeling én door slimme locaties te kiezen, groene stapstenen vormen tussen natuurgebieden.
Nieuwsbrief
Wilt u op de hoogte blijven van de actuele ontwikkelingen in dit project? Schrijf u dan in voor de nieuwsbrief ‘Rewilding de Veluwe’. Stuur daarvoor een mail onder vermelding van ‘Aanmelden nieuwsbrief Veluwe’ naar info@ark.eu.
